‘Luisteren is een schone zaak’, zei mijn opa vroeger al. Een mooi spreekwoord en een nog mooiere waarheid. Ik kwam er pas later achter dat mijn opa meer van dit soort uitdrukkingen had die een afgeleide waren van bestaande spreekwoorden. In dit geval zou de afkomst ‘geduld is een schone zaak’ moeten zijn, maar misschien gaan het origineel en de verbastering in dit geval wel heel goed samen.
Luisteren als kind
De laatste 10 jaar is mijn interessegebied veelal gefocust geraakt op het gedrag van mensen. Met name het gedrag van mensen in groepen. Het zal de leeftijd zijn maar zo nu en dan moet ik nog wel eens terugdenken aan de kleuterschool. Dat was eigenlijk de eerste echte groep waar ik mee te maken kreeg. Kleine kinderen, jongens en meisjes door elkaar met een leidster die, vaak met de grootst mogelijke rust, de kinderen in bedwang wist te houden. De kunst van de kleuterleidster was de kinderen te blijven boeien.
Wat je op de kleuterschool ook leerde was dat je je vinger moest opsteken als je iets wilde zeggen of vragen. ‘Netjes zitten’ was een andere manier om aan te geven dat je iets wilde zeggen. Maar ja….wat was nou netjes zitten…? Met de armen over elkaar in ieder geval! Ik kan me toch nog echt goed herinneren dat als ik iets wilde vragen, het ‘netjes zitten’ meer aandacht van mij kreeg dan het verhaal van de juf of de meester. Gevolg was dat ik alleen maar om me heen zat te kijken om te toetsen of ik ‘netter zat’ dan een andere leerling en ik hierdoor ook eigenlijk mijn vraag vergat. Als ik dan de uitverkorene was om de vraag te mogen stellen viel ik stil…en wist mijn vraag of het antwoord op de gestelde vraag niet meer….
Dit heeft mij uiteindelijk al vroeg geleerd dat vragen stellen impact heeft op mijn concentratie en hiermee direct invloed heeft op hetgeen waar ik naar luister.
Je zou kunnen zeggen dat de basis voor het luisteren er al vroeg in zat bij mij. Naarmate ik ouder werd ontdekte ik dat alleen maar luisteren en nieuwsgierig zijn naar wat er gezegd werd me niet altijd verder bracht. Om te leren van hetgeen er werd verteld was vragen stellen een belangrijke methode om kennis op te doen. Uitspraken of wijsheden zoals ‘Als je praat herhaal je alleen wat je al weet, maar wanneer je luistert zou je iets nieuws kunnen leren’ kregen steeds meer inhoud.
Leiderschap in luisteren
Kort geleden heb ik het boek ‘Leiderschap in Luisteren’ van Victor Pierau gelezen waarin hij ingaat op de kunst van het luisteren. Ik kan verdrinken in dit soort boeken omdat het me aan de ene kant dicht bij mijn gevoel brengt en aan de andere kant er steeds onderwerpen voorbij komen waar ik over na kan denken. Een herkenbaar punt was dat het luisteren veel meer van je vergt dan je denkt en zich voor een groot deel afspeelt op ons onbewuste niveau. Pierau beschrijft zeven luisterniveaus waarbij op ieder niveau de categorie ‘ik’, ‘jij’ en ‘het’ benaderd wordt. Een mooi voorbeeld is het bekende selectieve luisteren. Hierbij luister je in de ‘ik’-vorm naar jouw eigen behoeftes. Een stapje verder is de ‘jij’-vorm waarbij je naar de intenties van de ander luistert. De laatste stap is de ‘het’-dimensie waarbij je uit vrije wil en naar het grote geheel luistert.
Op ieder luisterniveau bestaat er ruis die het luisteren en dus ook de communicatie beïnvloedt. Met gebruik van simpele oefeningen is deze ruis bij jezelf te ontdekken. Herkenning van deze ruis maakt daardoor de kunst van het luisteren groter. Om iets te horen heb je oren nodig maar luisteren vergt extra zintuigelijke waarnemingen. Door de luistercapaciteit en zintuigelijke vaardigheden te versterken richt je je meer op wat echt nodig is, de essentie. Wie écht luistert en kijkt ziet dingen die in eerste instantie verborgen bleven. Niet alleen luisteren naar wat de ander zegt, maar ook hóe hij of zij het zegt.
In de onderlinge communicatie is het luisteren een belangrijk en vaak onderschat onderdeel. Er is vaak veel meer te horen dan we uiteindelijk doen. Met andere woorden: we horen vaak meer dan we uiteindelijk opslaan.
Regula Benedicti
De kunst van het luisteren is niet uit recente tijden. Voor zover ik heb kunnen nagaan stamt dit al uit de tijd van de heilige Benedictus (480-547 na Chr.) die de Regula Benedicti heeft opgesteld. Hierin liggen de fundamenten vastgelegd voor het leven in een klooster waarbij allereerst de gehoorzaamheid, in de zin van het goede, en het oplettend luisteren beschreven staat. De Benedictijnse monniken hanteerden een luistermethode die nu nog steeds in veel stromingen van o.a. coachopleidingen gebruikt wordt. Het luisteren met aandacht en zonder een oordeel.
Het onbevooroordeeld luisteren heeft als doel om alle ruis te filteren en hiermee de kunst van het luisteren te vergroten met als resultaat dat hetgeen er verteld wordt in alle rust ontvangen wordt. We denken sneller dan we praten. Als iemand anders praat worden we vaak afgeleid door onze eigen gedachten. Je bent al bezig met een mening vormen, vragen te bedenken en daardoor een momentum te kiezen waarin je kunt interrumperen. Je luistert hierdoor minder goed.
Actief luisteren
Een van de manieren om beter te leren luisteren is het actief luisteren. Hierbij toets je continu of je de boodschap en het signaal goed begrepen hebt. Het is belangrijk dat het gevoel goed begrepen wordt zónder hier direct op beoordeeld te worden. Hierdoor zal het wederzijds contact versterken en verbeteren. Actief luisteren is een gestructureerde manier van luisteren en reageren en legt de aandacht op de spreker. Het is belangrijk het eigen referentiekader en de oordelen uit te schakelen en het gedrag en de lichaamstaal te observeren. Je hoeft het niet eens te zijn met de spreker maar laat dat niet van invloed zijn op hetgeen je hoort en ziet.
Mensen in een conflict spreken elkaar vaak tegen en hierbij wordt vaak de stellingname van de ander ontkend. Die persoon zal een verdedigende houding aannemen of wellicht fel reageren. Het kan voorkomen dat iemand zich hierdoor terugtrekt uit het gesprek. Andersom kan iemand merken dat de ander hem gedeeltelijk of geheel begrijpt. Er kan een sfeer ontstaan waarin de mogelijkheid van samenwerking en het oplossen van het conflict vergroot wordt.
Voordelen bij het actief luisteren zijn dat mensen meer voor andere meningen openstaan, misverstanden uit de weg gaan, conflicten oplossen en vertrouwen opbouwen. Dit kan dan ook als je het niet met iemand eens bent.
Toepassen actief luisteren
Kort geleden heb ik de proef op de som genomen om bij een heidag de deelnemers bewust actief te laten luisteren. Afspraak was dat iedereen 10 seconden stil bleef nadat iemand klaar was met spreken. Daarna was er voldoende ruimte om via de actieve manier verdiepende vragen te stellen. Zo onwennig als het bij aanvang van de sessie was, zo betekenisvol bleek dit aan het eind te zijn. Het naar elkaar luisteren was voor iedereen een onvergetelijke ervaring.
Het actief luisteren wordt in verschillende situaties gebruikt, zoals bij personeelsgesprekken, bij interviews maar ook in allerlei andere situaties waar begrip opgebouwd moet worden.
Het actief luisteren geeft rust in een gesprek maar vergt ook geduld. Vooral bij jezelf…..en daarmee wordt luisteren ineens tóch een schone zaak!
